Brazilië is gelegen aan de oostkust van Zuid-Amerika en is daarbij bovendien het grootste land van dit continent. Het heeft 10 buurlanden. Van noord naar zuid zijn dit respectievelijk: Frans Guyana, Suriname, Guyana, Venezuela, Colombia, Peru, Bolivia, Paraguay, Argentinië en Uruguay. Het land heeft bovendien een kustlengte van 7920 km in het oosten en grenst daar aan de Atlantische Oceaan. In het noorden van Brazilië, aan de evenaar, ligt het grootste regenwoud ter wereld, het Amazonewoud.
Natuurkundig
Het grootste gedeelte van het Braziliaanse grondgebied wordt in beslag genomen door het Amazonebekken van de Amazone rivier. De rest van Brazilië behoort tot het Braziliaanse hoogland en ligt ongeveer tussen 305 en 915 meter boven de zeespiegel. Het Amazonewoud neemt dus het grootse deel van Brazilië in, met maar liefst een oppervlakte van meer dan 6 miljoen vierkante kilometer. Het strekt zich uit over de noordelijke helft van het land en over delen van de noordelijke en westelijke gelegen buurlanden.
Klimaat en vegetatie
Het Amazonewoud wordt gekenmerkt door een warm en altijd nat klimaat. Door de zeer hoge temperaturen en hoge vochtigheidsgraad treffen we hier een overvloedige vegetatie aan die ontstaan is doordat de planten gedurende het hele jaar door aan fotosynthese kunnen doen. Hoe verder men van de evenaar verwijdert is, hoe anders de plantengroei ook zal zijn. Hier zullen we bladverliezend woud en nog verder boomsavanne aantreffen. Tussen de verschillende vegetatie is er een snelle uitwisseling van voedingstoffen tussen de strooisellaag, de bodem en de planten. Plantenresten die zich op de grond bevinden worden door miljoenen insecten opgegeten en natuurlijk afgebroken en wordt in de strooisellaag omgezet naar voedings- en humusstoffen. De tropische bodem zelf is vrij arm, de meeste voedingsstoffen bevinden zich in de vegetatie zelf.
Ontbossing in het Amazonewoud
Brazilië is een van de grootste houtproducenten en houtexporteurs ter wereld. Deze commerciële houtkap wordt vooral teruggevonden aan de zuidelijke randen van het Amazonewoud en langs de rivieren bij de Amazonemonding. Het Amazonewoud is enorm snel aan het verdwijnen. In 2009 verdween er maar liefst er 7.008 km² tropisch regenwoud. Per jaar verdwijnt er ongeveer een even groot stuk regenwoud als België. De laatste 50 jaar is maar liefst 17% van het totale Amazonewoud verdwenen, vergelijkbaar met 2 keer de oppervlakte van Spanje. Dit zijn echt hallucinante cijfers! Hoe is dit toch ooit zo ver kunnen komen?
Brazilië exploiteert al zijn rijkdommen om grote buitenlandse schulden te kunnen afbetalen. Deze buitenlandse schuld is ontstaan doordat hun uitvoer niet opweegt tegen de grote invoer van de Westerse landen alsook terugbetalingen van leningen bij Westerse banken. Uit eigen voordeel probeert het Westen om de prijzen van deze grondstoffen en afgewerkte producten zo laag mogelijk te houden. Het is daartoe bereid om aan heel goedkope prijzen hun producten te verkopen zonder rekening te houden met de ecosystemen die zij in gevaar brengen.
Er zijn verschillende oorzaken die bijdragen tot de ontbossing in dit gebied:
Landbouwkolonisatie: de Braziliaanse regering had de intentie om in de jaren 70 de arme boeren uit het noordoosten van Brazilië een handje toe te steken die het moeilijk hadden met de regelmatige droogte en een ongelijk verdeeld grondbezit. Door het aanleggen van wegen, zoals de Transamazoneweg en het opzetten van tal van projecten beoogden men dit te verbeteren. Deze aanpak zorgde ervoor dat er ook kleine boeren en landarbeiders uit het centrale en zuidelijke deel van Brazilië zich hier kwamen vestigen. Zij werden uit hun oorspronkelijke woongebied verdreven door de modernisering van de landbouw. Er werd steeds meer de focust gelegd op de export van andere gewassen, waardoor men kapitaal intensieve landbouwtechnieken, schaalvergroting en concentratie van het grondbezit moest doorvoeren. Zoals hoger vermeld zijn de tropische bodems vrij arm aan grondstoffen waardoor dit maar een beperkt succes kende. De toegepaste landbouwtechnieken waren niet voldoende aangepast en zorgde voor heel wat problemen. De kleinere landbouwers werden verdreven door grootgrondbezitters die deze gronden nu gebruiken om aan extensieve veeteelt te doen in plaats van landbouw.
De stijgende bevolkingsgroei zorgt voor een grotere vraag naar vlees en land. Door een prijsdaling, gedurende de laatste jaren, is er meer vee dan vroeger. Deze enorme veestapel moet gevoed worden, waarvoor men soja gebruikt. Dit neemt bijzonder veel ruimte in. Ook biodiesel als plantaardige olie nemen heel wat plaats in beslag.
Verschuiving van het economisch zwaartepunt: de enorme bevolkingsgroei tussen 1950 en 2010, van ongeveer 50 miljoen naar 200 miljoen inwoners, zorgde ervoor dat het land evolueerde van een arm ontwikkelingsland tot een nieuwe speler op de economische markt. Brazilië is één van de BRIC-landen, samen met Rusland, India en China, omwille van hun stijgende economische activiteiten en ontwikkelingen. Door deze expansie zullen de minder bewoonde delen van Brazilië gebruikt worden als woon- en ontwikkelingsgebieden om de groeiende bevolking te kunnen huisvesten.
Infrastructuur: vanaf de jaren 70 legde de Braziliaanse overheid duizenden kilometers wegen aan in het Amazonewoud. De belangrijkste voorbeelden zijn de Perimetral Norte en de Transamazonica weg. Daarnaast worden voor de vele ontginningsbieden ook niet officiële wegen aangelegd die bijdragen tot de ontbossing van deze natuurpracht.
In 2000 werd een nieuw ontwikkelingsplan goedgekeurd, ‘Voorwaarts Brazilië’ waarbij er 50 miljard euro werd vrijgemaakt voor de aanleg van wegen, pijpleidingen, stuwdammen, hoogspanningsleidingen, kanalen en havens in het Amazonewoud. Dit plan werd echter opgevolgd door het uit 2008 daterende ‘Plan voor Duurzaam Amazonegebied' (PAS), waarbij men ook de aandacht wil vestigen op het behoud en beschermen van de natuur.
De bouw van stuwdammen zorgt ook voor de degradatie van de ecosystemen in het Tropische regenwoud. De Tucuruidam in de deelstaat Para en de Balbinasstuwdam in Amazonas zijn hier de bekendste voorbeelden.
Mijnbouw: de verbranding van het bos en transport van de ertsen heeft een enorme impact op de ontbossing, de ecosystemen en verstoort het ecologische evenwicht. Bovendien is het verantwoordelijk voor het vervuilen van het milieu door het vrijkomen van schadelijke stoffen tijdens de ontginning van ertsen. Om goud te recupereren wordt er gebruikt gemaakt van kwik, met als gevolg dat het oppervlakte ernstig wordt vervuild. Daarnaast zijn de installaties, nodig voor mijnbouw, energie verslindend. Oudere installaties gebruiken houtskool als brandstof, rechtstreekse ontbossing, nieuwere gebruiken hydrocentrales waarbij energie wordt opgewerkt door gebruikt te maken van stuwdammen, onrechtstreekse ontbossing.
Commerciële houtkap: internationale houtexploitanten zien steeds meer hun omzet groeien, kijkend naar het grote tropische Amazonewoud. Er slechts 300 soorten bomen die hiervoor in aanmerking komen. Deze ondernemingen zijn al medeverantwoordelijk voor de enorme ontbossing in bepaalde delen van Azië. Deze bedrijven zijn voornamelijk opzoek naar hardhout, zoals Mahonie of Teak. Commerciële houtkap leidt daarom meestal niet tot een volledige ontbossing van een gebied, maar laat toch serieuze sporen na in het landschap.
Bosbranden: deze kunnen ook een groot aandeel hebben. Door de commerciële houtkap ontstaan openingen in het bos waardoor de bodem minder afgedekt is tegen de zon. Met bosbranden tot gevolg, die enorme oppervlakte in een korte tijdspanne kunnen afbranden.
Oplossing voor ontbossing
Enkele oplossing die zeker kunnen worden toegepast voor dit gebied:
Natuurerkenning: het Amazonewoud moet meer erkenning krijgen en gezien worden als gebied met een enorme diversiteit van planten en dieren, alsook één van de longen van onze Aarde, louter als een geldmijn waar extensieve landbouw, houtkap en mijnbouw de bovenhand heeft. Het gebieden moeten beschermingen krijgen van de staat, versterkt worden door een controle orgaan en uitgebreid worden op de rijkdom aan planten en dieren te behouden.
Handel van natuurlijke producten: het Tropische regenwoud is rijk aan diversiteit van geneeskundige planten, waarnaar wetenschappelijk onderzoek naar verricht moet worden. Dit geldt eveneens voor de farmaceutische producten die gebruik kunnen maken van de vele geneeskundige planten die veelvuldig voorkomen in het tropische regenwoud. Er wordt nieuwe vegetatie aangepland dat nuttig is voor de dieren alsook de mens. Natuurlijk moet ook deze ontginning als wetenschappelijk onderzoek binnen de perken blijven.. Deze bedrijven en instellingen kunnen ook fungeren als controle orgaan om de illegale houtkap tegen te houden.
Duurzame activiteiten: zoals het bevorderen van duurzame visvangst, boscertificering volgens de FSC-normen om zo illegale en niet-ecologische houtkap weg te werken. Daarnaast moet er ook worden samengewerkt met grote bedrijven alsook de inheemse lokale bevolking bij het uitwerken van projecten om duurzaam beleid uit te werken.
Educatie: de lokale bevolking actief in de niet-duurzame sector inlichten over de gevolgen van hun activiteiten. Daarnaast ook preventief werken om zo een grotere appreciatie voor de natuur te bekomen.
Duurzame houtkap: kan dit voor behoorlijke voordelen en aanzienlijke inkomsten kan zorgen. Wat dan weer kan geïnvesteerd worden in betere landbouwtechnieken en het beschermen en onderhouden van natuurreservaten.
Foto's
Statistieken
Jaarlijkse verloren oppervlakte door ontbossing van 1990 tot 2005
Rechts: jaarlijks verloren oppervlakte door ontbossing van 2006- 2011, links: kaart ontbossing 1997-2006
Oorzaken van ontbossing in percentage van 2000-2005
Artikels
Mondiaal Nieuws, ontbossing Amazone neemt sterk toe, geraadpleegd op 08/12/15
Knack, ontbossing Amazone bijna verdubbeld, geraadpleegd op 08/12/15
Knack, Brazilië verliest weer meer regenwoud: 5.900 vierkante kilometer, geraadpleegd op 08/12/15
Bronnen
Geogenie ASO 3&4, uitgeverij De Boeck nv, 2de druk, 2002
Terranova 4, uitgevrij De Boeck nv, 2de druk, 2009
Zenit 4 ASO, uitgeverij Pelckmans, 2013,
Landenweb.nl, Brazilië, geraadpleegd op 08/12/15
Wikipedia, Amazoneregenwoud, geraadpleegd op 08/12/15
WWF, bedreigde regio's, Amazonegebied, bedreigingen en WWF acties, ontbossing, geraadpleegd op 08/12/15