Tropische regenwouden, waar de ontbossingsgraad bijzonder hoog ligt, staan gekend voor hun hevige regenval. Deze regen wordt door de vegetatie opgevangen om zo de weelderige bomen, planten en bloemen van water te voorzien. Wanneer dit water niet wordt opgevangen zal dit rechtstreeks op de bodem terecht komen. De bodemplantjes zijn niet sterk genoeg om al dit regenwater te kunnen slikken alsook de bodem bij elkaar te houden. We spreken van bodemerosie met sedimentatie als gevolg, doordat de bodem wordt weggespoeld zal deze degraderen en dus niet meer geschikt zijn om aan landbouw te kunnen doen. De verminderde landbouwopbrengsten zijn catastrofaal voor de lokale bevolking. De vele geneeskundige planten die instaan voor het welzijn en uit menselijk standpunt gezien worden als één van de rijkdommen van deze regio’s zullen dan behoren tot het verleden.
Het heeft ook een enorme impact op de habitat van bepaalde diersoorten. Deze kunnen niet meer overleven in de overblijvende delen van het woud, waardoor hun populatie zal dalen en eventueel zelf kan uitsterven.
Wouden en bossen staan ook in voor de regeling van het klimaat. Het water wordt door de vegatie opgenomen en zal vervolgens onder verdamping dit terug in de atmosfeer laten terechtkomen wat ervoor zorgt dat de lokale hoge temperaturen zachter worden.
Daarnaast is er nog een belangrijke globale factor die vandaag de dag bijzonder veel aandacht verkreeg, met name de opwarming van de Aarde. Bomen nemen koolstofdioxide CO2 op en brengen via fotosynthese zuurstof of O2 terug in de lucht. Met de ontbossing zal er dus een daling optreden van beide factoren die nefast zullen zijn voor ons klimaat. Meer CO2 in de lucht betekent dat het broekasgas effect, opwarming van de Aarde, zal toenemen met enorme gevolgen vandien voor onze economische, Westerse, samenleving: overstromingen, orkanen en droogte; vernielingen van infrastructuur, lagere landbouwopbrengsten en over de hele wereld een afname van de landbouwproductiviteit en samenstelling van de vegetatie.
De wereld bestaat niet uit losse feiten en gebeurtenissen, maar uit relaties. (Gebasseerd op Ont-moeten van Jan Jutten)
Een volwassen brein probeert kennis zoals een computer in verschillende mappen te ordenen om overzicht te houden. Kinderen zijn echter van nature systeemdenkers, maar het lijkt alsof we op school daar een einde aan willen maken door kennis te fragmenteren. Terwijl we juist aan leerlingen duidelijk moeten maken dat verschillende zaken verband houden met elkaar en niet een simpele optelsom is van losse delen. Het is een dynamische wisselwerking van een systeem waar ook wij een rol hebben.
Het gebruiken van systeemdenken tijdens lessen heeft een aantal voordelen.
Het verhoogt het enthousiasme en betrokkenheid door interactie.
Het gebruik van beeldcultuur wordt steeds belangrijker.
Het helpt om aangebrachte kennis of complexe problemen beter te begrijpen.
Er komen verschillende andere aspecten aan bod zoals coöperatief leren, werken met brede doelen en zelfstandigheid.
Hoe pakken we dit best aan? Maak gebruik van visuele hulpmiddelen. Hieronder geven we twee voorbeelden hoe je systeemdenken kan gebruiken in een lessituatie aan de hand van de tekst 'Ontbossing in D.R. Congo' bij onderdeel nieuwe kennis.
1/Relatiecirkel Gebruik bij een bron, artikel, verhaal, film, e.d. Laat leerlingen een cirkel tekenen (of teken zelf) Noteer 5 belangrijke elementen/variabelen. Zoek relaties tussen variabelen en teken de pijlen van de oorzaak naar gevolg.
Voorbeeld: Tekst: Ontbossing in D.R. Congo (zie nieuwe kennis)
2/ Causale lussen Gebruik bij bron, artikel, verhaal, film e.d. Laat leerlingen cirkel tekenen (of teken zelf). Noteer enkele belangrijke elementen. Probeer de leerlingen cyclisch (niet lineair) patroon bedenken: waardoor veranderd iets? Ken de relatie een variabele toe: zelfde of tegengestelde relatie/ same - opposite
Voorbeeld cyclisch patroon: Stel factor A = populatie vossen, factor B = populatie konijnen Wanneer populatie vossen toeneemt, verkleint de populatie konijnen (tegengestelde relatie of opposite). Als populatie konijnen verkleint, verkleint de populatie vossen (zelfde relatie of same)
Voorbeeld: Tekst: Ontbossing in D.R. Congo (zie nieuwe kennis)
Bronnen: Jan Jutten, Ont-moeten: boeiend onderwijs in een lerende school, Uitgeverij Natuurlijk leren, 2008, 192p. Natuurlijk leren,Werken met mind-maps in de klas, http://www.natuurlijkleren.org/upload/pdf%20bestanden/artikelen/werken%20met%20Mind%20maps.pdf geraadpleegd op 07 december 2015
Interactieve kaart Interactieve kaart met data over ontbossing, gebruik van het land, beschermde gebieden, mensen,… http://www.globalforestwatch.org/map